Metinlerin Sınıflandırılması

İnsanların başka insanlarla iletişime geçmek ve kendilerini ifade etmek amacıyla bir araya getirdiği sözlü ya da yazılı cümleler, dizeler bütününe metin adı verilir. Sesler kelimelere, kelimeler cümlelere, cümleler paragraflara dönüşür. Böylece ortaya metin çıkmış olur. Tabi ki bu süreç rastlantısal değildir. Belli kurallar çerçevesinde gerçekleşir. Metinlerin oluşumunda farklı yöntemler kullanılması nedeniyle de bir tasnif ihtiyacı doğar. Bu yazımızda “metinlerin sınıflandırılması” konusuna açıklık getirdik. “Metinler nasıl sınıflandırılır?” sorusuna yanıt verdik.

Metinlerin Sınıflandırılmasında Kullanılan Ölçütler

Metinler sözlü ve yazılı anlatımlardan oluşur. Metinler sınıflandırılırken belli kriterler esas alınmaktadır. Metinlerin sınıflandırılmasında kullanılan ölçütler şunlardır:

Yazarın amacı
Metnin gerçeklikle ilişkisi
Yazarın kullandığı anlatım biçimleri
Dilin hangi işlevde kullanıldığı
Metnin biçimsel özellikleri

Tüm bu özellikler göz önünde bulundurulur ve metinlerin sınıflandırılması yapılır. Bu bağlamda metinler, sanatsal metin ve öğretici metin olarak ikiye ayrılır. Aşağıda bu metin türleri hakkında bilgiler bulunmaktadır.

A) Sanatsal (Edebî) Metinler

• Bu tür metinlerde esas amaç, okuyucuda estetik duygular uyandırmaktır. Yani yazarın amacı herhangi bir şey öğretmekten ziyade güzel bir sanat eseri oluşturmaktır.
• Edebi metinlerde “kurmaca” kavramı ön plana çıkar. Metinde yer alan ifadeler, konusu gerçek hayattan alsa dahi en nihayetinde yazarın hayal gücünün ürünüdür. Yazar, gerçek dünyayı alır ve yeniden kurgulayarak okuyucuya sunar.
• Sanatsal metinlerde ağırlıklı olarak öyküleyici ve betimleyici anlatım biçimleri kullanılır.
• Edebi metinlerde öznellik ağır basar.
• Dil genellikle şiirsel işleviyle kullanılır. Ayrıca yazar, kelimelere farklı anlamlar yükler. Mecaz anlam ve imgeler ön plana çıkar. Kullanılan dil, günlük dilden farklıdır.
• Sanatsal metinler kendi içinde iki alt başlıkta incelenir: coşku ve heyecanı dile getiren metinler, olay çevresinde gelişen metinler…

a) Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

Okuyucuda coşku uyandırarak onda duygusal değişimler meydana getirmeyi amaçlayan metinlerdir. Bu tür metinler “şiir” olarak adlandırılır. Genellikle nazım halinde oluşturulur. Coşku ve heyecanı dile getiren metinlerde dil, imgesel anlatımlarla yüklüdür. Şair, dili günlük hayatın olağan akışından farklı kullanmaya çalışır.

b) Olay Çevresinde Gelişen Metinler

Bu tür metinlerde anlatım, yazarın belirlediği bir plan dahilinde yapılır. Bu tür metinlerin merkezinde, adından da anlaşılacağı üzere, bir olay bulunur. Aynı zamanda bu olay yaşayan kişiler, olayın yaşandığı yer ve olayın gerçekleştiği zaman da bulunmak zorundadır. Olay çevresinde gelişen metinler de kendi içinde ikiye ayrılır: anlatmaya bağlı metinler, göstermeye bağlı metinler…

B) Öğretici Metinler

• Bu tür metinlerde esas amaç, okuyucuya bilgi vermek, bir şeyler öğretmektir. Bu nedenle yazar, estetik kaygıları geri planda bırakır.
• Öğretici metinler, kaynağını kurmacadan değil, gerçek hayattan alır.
• Öğretici metinlerde yazar, ağırlıklı olarak açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimlerini kullanır. Bununla birlikte yazar; örnekleme, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma, tartışma gibi düşünceyi geliştirme yöntemlerini kullanır.
• Bu tür metinlerde nesnellik ağır basmaktadır.
• Dil genellikle göndergesel işleviyle kullanılır. Öğretici metin yazarı, sade bir dil kullanır ve imgelerden, mecazlardan, söz sanatlarından uzak durur.
• Öğretici metinler kendi içinde alt sınıflara ayrılır.

a) Kişisel hayatı konu edinen metinler
Anı
Günlük
Gezi yazısı
Biyografi
Otobiyografi
Mektup

b) Gazete çevresinde gelişen metinler
Makale
Deneme
Fıkra
Fıkra
Sohbet
Eleştiri
Mülakat
Haber yazısı
Röportaj

c) Tarihi metinler
d) Bilimsel metinler
e) Felsefi metinler