Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması) nedir?

Benzetme amacı güdülmeden bir sözün başka bir söz yerine kullanılmasıdır.

Bir sözün mecaz-ı mürsel örneği olabilmesi için:

• Benzetme amacı olmamalı,
• Bir söz, başka bir söz yerine kullanılmalı,
• Sözcük, gerçek anlamı dışında kullanılmalı,
• Sözcük, aralarındaki bir ilgi nedeniyle başka bir sözcük yerine kullanılmış olmalıdır.

Mecaz-ı mürsel sebebi olan bu ilgilerden başlıcaları şunlardır:

Parça – Bütün İlişkisi

• Varlığın parçası söylenip bütünü ya da bütünü söylenip parçası kastedilir:

⇒ Vapur Kadıköy’e yanaştı. (Kadıköy söylenip Kadıköy iskelesi kastediliyor.)
⇒ İki göz bizi süzüyordu. (Göz söylenmiş, insan anlatılmış.)
⇒ Yaşlı adam sigarasını yaktı. (Sigaranın bütününü değil ucunu yaktığı anlatılıyor.)

İç – Dış İlişkisi

• Varlığın içindeki söylenip dışındaki ya da dışındaki söylenip içindeki kastedilir.

⇒ Hava soğudu; sobayı yak. (Sobanın değil, sobanın içindekilerinin yakılması isteniyor.)
⇒ Ayağını çıkar da içeri gir. (Ayağın kendisi değil, dışındaki ayakkabı anlatılıyor.)

Sanatçı – Eser İlişkisi

• Genellikle yazar adı söylenip eserleri kastedilir.

⇒ Ömer Seyfettin’i bir solukta okumuş. (Ömer Seyfettin, hikâyeleri yerine kullanılmıştır.)
⇒ Ben Mozart’ı da dinlerim, dedi. (Mozart; eserleri, besteleri yerine kullanılmıştır.)

Neden – Sonuç İlişkisi:

• Kimi kullanımlarda neden söylenip sonuç kastedilir:

⇒ Tarlalara bereket yağdı. (Yağan bereket değil, bereketi sağlayan, bereketin nedeni yağmurdur.)
⇒ Çocukların gözyaşına hiç dayanamam. (Gözyaşlarının nedeni ağlamadır.)

Yer-İnsan ilişkisi:

• Kimi kullanımlarda yer adı söylenip o yerde yaşayan insanlar kastedilir.

⇒ Bu yıl Ankara susuz kalmadı. (Ankara değil, Ankara’da yaşayan insanlar anlatılıyor.)
⇒ Geç kalıp evi merakta bırakma! (Ev değil evde bulunanlar anlatılıyor.)

Yön – Ülke, Bölge İnsan İlişkisi:

• Kimi kullanımlarda yön belirtilip o yönle ilgili ülkeler, bölgeler ya da insanlar kastedilir.

⇒ Batı, Kosova’da olanlara da duyarsız. (Batı sözcüğü Batılı ülkeler ve insanlar yerine kullanılmıştır.)

Soyut – Somut İlişkisi:

• Soyut bir kavram söylenerek somut bir varlık kastedilir.

⇒ Bu parayla beş canı besliyorum. (Can sözcüğü, evdeki insanlar yerine kullanılmıştır.)