Mecaz-ı mürsel, benzetme amacı güdülmeden bir sözün başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Bir sözün mecaz-ı mürsel örneği olabilmesi için şu durumların olması gereklidir:
- Benzetme amacı olmamalı,
- Bir söz, başka bir söz yerine kullanılmalı,
- Sözcük, gerçek anlamı dışında kullanılmalı,
- Sözcük, aralarındaki bir ilgi nedeniyle başka bir sözcük yerine kullanılmış olmalıdır.
Mecaz-ı mürsel sebebi olan bu ilgilerden başlıcaları şunlardır:
Parça – Bütün İlişkisi
- Varlığın parçası söylenip bütünü ya da bütünü söylenip parçası kastedilir:
⇒ Vapur Kadıköy’e yanaştı. (Kadıköy söylenip Kadıköy iskelesi kastediliyor.)
⇒ İki göz bizi süzüyordu. (Göz söylenmiş, insan anlatılmış.)
⇒ Yaşlı adam sigarasını yaktı. (Sigaranın bütününü değil ucunu yaktığı anlatılıyor.)
İç – Dış İlişkisi
- Varlığın içindeki söylenip dışındaki ya da dışındaki söylenip içindeki kastedilir.
⇒ Hava soğudu; sobayı yak. (Sobanın değil, sobanın içindekilerinin yakılması isteniyor.)
⇒ Ayağını çıkar da içeri gir. (Ayağın kendisi değil, dışındaki ayakkabı anlatılıyor.)
Sanatçı – Eser İlişkisi
- Genellikle yazar adı söylenip eserleri kastedilir.
⇒ Ömer Seyfettin’i bir solukta okumuş. (Ömer Seyfettin, hikâyeleri yerine kullanılmıştır.)
⇒ Ben Mozart’ı da dinlerim, dedi. (Mozart; eserleri, besteleri yerine kullanılmıştır.)
Neden – Sonuç İlişkisi:
- Kimi kullanımlarda neden söylenip sonuç kastedilir:
⇒ Tarlalara bereket yağdı. (Yağan bereket değil, bereketi sağlayan, bereketin nedeni yağmurdur.)
⇒ Çocukların gözyaşına hiç dayanamam. (Gözyaşlarının nedeni ağlamadır.)
Yer-İnsan ilişkisi:
- Kimi kullanımlarda yer adı söylenip o yerde yaşayan insanlar kastedilir.
⇒ Bu yıl Ankara susuz kalmadı. (Ankara değil, Ankara’da yaşayan insanlar anlatılıyor.)
⇒ Geç kalıp evi merakta bırakma! (Ev değil evde bulunanlar anlatılıyor.)
Yön – Ülke, Bölge İnsan İlişkisi:
- Kimi kullanımlarda yön belirtilip o yönle ilgili ülkeler, bölgeler ya da insanlar kastedilir.
⇒ Batı, Kosova’da olanlara da duyarsız. (Batı sözcüğü Batılı ülkeler ve insanlar yerine kullanılmıştır.)
Soyut – Somut İlişkisi:
- Soyut bir kavram söylenerek somut bir varlık kastedilir.
⇒ Bu parayla beş canı besliyorum. (Can sözcüğü, evdeki insanlar yerine kullanılmıştır.)
İlk yorum yapan olun