Destan, halk şiirinin en uzun nazım biçimidir. Destanlarda genellikle savaşı deprem, yangın gibi bir konu işlenir. Ayrıca destanlar aşık tarzı halk şiirinin diğer nazım biçimlerinden daha uzundur.
Destanların Özellikleri
- Genellikle 11’li hece ölçüsüyle bazen 8’li ölçüyle söylenir.
- Dörtlük nazım birimiyle yazılır, dörtlük sayısında sınırlama yoktur. Bazı destanlarda dörtlük sayısının 100’ü geçtiği görülür.
- Ölçü ve uyak yönüyle koşmayla aynıdır. Destanın koşmadan ayrılan yönü ise dörtlük sayısı, ezgisi ve anlatım yönüdür.
- Kafiye şeması, abab / cccb / dddb biçimindedir.
- Destanlarda konu sınırlaması yoktur ama daha çok “savaş, deprem, yangın, salgın hastalıklar, eşkıyalar ve tanınmış kişilerin serüvenleri” gibi konular işlenir.
- Âşık edebiyatındaki destanlar konularına göre; savaş destanları, eşkıya destanları, hayvan destanları, yaş destanları toplumsal yergi destanları, bekçi destanları, öğüt destanları, mizahi destanlar, doğal afetlerle ilgili destanlar şeklinde sınıflandırılır.
- Şairler son dörtlükte adını / mahlasını söyler.
- Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı bu nazım biçiminin en ünlü örneğidir.
DİKKAT! Âşık edebiyatı nazım şekillerinden olan “destan” ile “doğal destanlar” birbiriyle karıştırılmamalıdır. Doğal destanlar; “doğuş, yayılış ve derleyiş” evrelerinden geçer ki bu evreler yüzyılları bulur. Ayrıca doğal destanların yazarı belli olmadığı için bu ürünler, halk arasında dilden dile dolaşarak sözlü gelenek yoluyla günümüze gelmiştir. Oysa âşık edebiyatı nazım şekli olan “destan” bir olay üzerine ve kısa bir zaman dilimi içinde yazılır ve kimin yazdığı da bellidir.
Destan Örneği
PİRE DESTANI
Hey gaziler bir seyrana uğradım
Söylenecek dinlenecek hâl değil
Dokuz kişi bir pireyi kovalar
Ardı sıra erilecek hâl değil
…
Bakın pire bize ne hâl işledi
Düşüp önüme at gibi kişnedi
Anı gördüm topuğumu dişledi
Zor gibi yakalanacak hâl değil
Bakın hele şu pirenin işine
Henüz girmiş elli sekiz yaşına
Topuz ile gül eyledim başına
Kirpikleri kırılacak hâl değil
Uyurken uyandım anı bekledim,
Kollarım sıvadım karşı dayandım
Ocaklara düşüp küle boyandım
Dahi gözüm açılacak hâl değil
Âşık Ömer eder bunu söylerim
Aşk elinden dünü günü inlerim
Durmayıp pirenin methin eylerim
Akıl erip inanılacak hâl değil
Âşık Ömer
(Mizahi bir destandır ve kısaltılarak alınmıştır.)
İlk yorum yapan olun