Herhangi bir varlığın ya da nesnenin adını anmadan, özelliklerini üstü kapalı bir biçimde söyleyerek dinleyiciler tarafından o şeyin ne olduğunun bilinmesinin istendiği söz kalıplarına bilmece adı verilir.
Bilmecelerin Özellikleri Nelerdir?
- Bilmeceler, halk arasında düzenlenen eğlencelerde sıklıkla kullanılmıştır.
- Bilmeceler nazım ve nesir olarak yazılabilirler.
- Manzum olan bilmeceler hece ölçüsüyle yazılır.
- Bilmeceler, divan edebiyatında “muamma” ya da “lugaz” isimleriyle bilinir.
Muamma Nedir?
Belli kurallara uyarak cevabı Allah’ın sıfatlarından biri ya da insan adı çıkacak biçimde düzenlenmiş “bilmece”lere muamma denir. Çözümü de bu kurallara uyacak şekilde yapılır. Ayrıca bulunması çok zordur.
Muamma Örnekleri
Divan şiirinin en büyük isimlerinden Nabi’nin kendi adına yazdığı aşağıdaki iki muamma “na” ve “bi” olumsuzluk edatlarına işaret edilen sözcükler yardımıyla kurulur.
Sen bizi bi-aşina zannetme ey huri-lika
Meclis-i alemde kalmaz aşina bi-aşina
Bende yoktur sabr u sükûn sende vefadan zerre
İki yoktan ne çıkar fikredelim bir kere (Nabi)
Yol üstüne bir su çıkmış, ayağında deniz olmuş
Beyim iş bu bilmeceden çıkan ad isminiz olmuş?
Ol nedir ki ikidir insan’da
Üçten fazla olmadı hayvan’da
Bir iki üçten fazla olmadı
Dördünü bir yerde kimse görmedi
Şam’a giden üçünü gördüm dedi,
Mısır’a giden hiçbirini görmedi.
Lügaz Nedir?
Herhangi bir nesnenin ya da varlığın özellikleri anlatılarak yazılan bilmecelerdir. Lugazların çözümü muammaya nazaran daha basittir.
Lügaz Örnekleri
Nedir kim ol iki yüzlü münafık
Nümayan çehresinde levn-i aşık
Gezer dünyayı hem bi-dest ü padır
Mukim-i hane-i ehl-i gınadır
Gehi müslim kıyafetle be-bidar
Gehi şekl-i frengide nümüdar
Eğer kim olmasaydı kalbi fasid
Cihanda olmaz idi kadri kasid
Yeter vasf eyledin ol bi-vefayı
Yanından gitmese vermez safayı
(Sümbülzade Vehbi)
Cevap: Altın
Ol nedir kim üç birader her zaman
Birbiri ardınca olmuştur revan
Yılda bir kerre gelirler aleme
Makdemiyle kesb-i feyz eyler cihan
Kimseler görmüş değildir yüzlerin
İsmi vardır cismi amma ki nihan
Serleri üç paları beş anlarım
Kıl tefekkür eyledim sana beyan
Cevap: Cemre
İlk yorum yapan olun