Aşık Tarzı Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri

Bir yapıt ya da yazınsal ürünün dışsal yapısına, içerik dışında kalan ögelerine “biçim (şekil)” denir. Manzumelerin uyak örgüsü, nazım birimi, ölçüsü ve konusuna göre kazandığı dış özelliğin genel adına “nazım biçimi (şekli)” denir. Aşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimleri şunlardır:

a. Koşma

• Doğa, aşk, ölüm, yiğitlik, ayrılık, toplumsal olaylar gibi konular işlenir.
• Hecenin 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla söylenir.
• En az 3 en fazla 5 dörtlükten oluşur.
• Kafiyelenişi genellikle abab / cccb / dddb vs. biçimindedir.
• Şair son dörtlükte adını/mahlasını söyler.
• İslamiyet öncesi dönemdeki koşuk ve divan edebiyatındaki gazelin, halk edebiyatındaki karşılığıdır.

Bkz: Koşma Nedir? Özellikleri, Örnekleri

b. Semai

• Hece sayısının 8‘li olması dışında hemen her özelliği koşmayla aynıdır.
• Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
• Daha çok sevgi, doğa, ayrılık vs. gibi konular işlenir.
• Koşmadaki gibi güzelleme, koçaklama, taşlama vs. gibi türleri vardır.
• Aruz ölçüsüyle söylenen semailer de vardır.

Bkz: Semai Nedir? Özellikleri, Örnekleri

c. Varsağı

• Güney Anadolu’da yaşayan Varsak Türklerine has bir nazım biçimidir.
• Ölçü ve uyak yönüyle semaiyle aynıdır.
• Yiğitçe bir havası, meydan okuyan bir tavrı vardır.
• Yer yer “behey, bre, hey, hey gidi vs.” ünlemler kullanılır.
• Bu türün en güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir.

Bkz: Varsağı Nedir? Özellikleri, Örnekleri

d. Destan

• Halk şiirinin en uzun nazım biçimidir.
• Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.
• Dörtlük sayısı 100’ü geçen destanlar vardır.
• Koşma gibi 11’li hece ölçüsüyle ve abab / cccb / dddb uyak örgüsüyle söylenir.
• Şairler son dörtlükte adını/mahlas kullanır.
• Hemen her konuda söylenir.
• Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı bu nazım biçiminin en ünlü örneğidir.

Bkz: Destan Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Örnek Sorular

Soru – 1

I. Şarkı
II. Koşuk
III. İlahi
IV. Koşma
V. Varsağı
Numaralanmış edebi türlerden hangileri âşık tarzı halk edebiyatı nazım biçimleridir?
A) I. ve II.
B) II. ve III.
C) III. ve IV.
D) IV. ve V.
E) I. ve IV.

Çözüm: Şarkı, anonim halk edebiyatı; koşuk, İslamiyet öncesi Türk edebiyatı; İlahi dini – tasavvufi halk edebiyatı nazım biçimidir. Koşma ve varsağı ise aşık tarzı halk şiiri nazım biçimlerindendir. Cevap: D

Soru – 2

Yürü bire yalan dünya
Sana konan göçer bir gün
İnsan bir ekin misali
Seni eken biçer bir gün
Bu dizeler hangi nazım biçiminden alınmış olabilir?
A) Varsağı
B) Koşma
C) Semai
D) Ağıt
E) Mani

Çözüm: Bu dörtlük bre/bire ünlemiyle başlamıştır. Bu durum varsağı nazım biçimine özgü bir özelliktir. Cevap: A